Jakub Z. Lichański

Towarzystwo Przyjaciół Historii

Pracownia Badań Historii i Teorii Retoryki

Uniwersytet Warszawski

Editor-in-Chief FORUM ARTIS RHETORICAE

KANCJONAŁY W KULTURZE I RZECZYPOSPOLITEJ: CO O NICH WIEMY, A CO POZOSTAJE DO ZBADANIA?

Z okazji przypadającego w roku 2017 500-lecia wystąpienia dr Macina Luthra i formalnej daty powstania kościołów protestanckich warto i trzeba podjąć systematyczne prace nad w miarę pełną antologią pieśni kancjonałowych w polskich kancjonałach protestanckich (= wydawanych na terenach należących historycznie do I Rzeczypospolitej).

Mimo, iż z wstępnych prac, jakie były prowadzone przez kilku niezależnych od siebie badaczy można wyprowadzić sporo wniosków, to jednak wciąż brak jest CAŁOŚCIOWEGO ujęcia tego zagadnienia. Tymczasem brak takiego opracowania powoduje, iż nasza wiedza i o kancjonałach (jako typie druku), i o pieśniach kancjonałowych (ich źródłach, przemianach, itd.) jest de facto szczątkowa, bądź ograniczona do wąskiej grupy druków.

Celem niniejszych rozważań jest przedstawienie podstawowych kierunków badań nad kancjonalistyką. Będą to: 1. pełna bibliografia wydań kancjonałów od początku do roku 1914/1918, 2. pełna rejestracja pieśni kancjonałowych, oraz 3. analiza elit intelektualnych, które brały udział w przygotowywaniu wydań kancjonałów.

Opracowania, które obejmowałoby wskazane cele, dotąd w Polsce nie ma i nie możemy powiedzieć precyzyjnie jak wyglądała elita różnowiercza, resp. protestancka w Polsce (do roku 1914/1918). Dotychczasowe prace są cząstkowe i nie obejmują całości problematyki, a tylko poszczególne regiony (stosunkowo najlepiej opracowane są Litwa (ale tylko w wieku XVI), Warmia i Mazury, resp. dawne Prusy Książęce lub Prusy Wschodnie; pozostałe tereny, w tym Śląsk i Pomorze Zachodnie, nie mają pełnych opracowań bio-bibliograficznych).